Deze uitspraak kwam ik recentelijk in drie boeken tegen (Kishimi, & Koga, 2013; Salzgeber, 2019; Skovholt, & Trotter-Mathison, 2016). Het gaat hierbij natuurlijk om verantwoordelijkheid. Dat ieder zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen levenstaken en hoe het zit met de verantwoordelijkheid van iemand die een ander probeert te helpen. Ik zie therapie nogal eens nodeloos ingewikkeld worden, de mist in gaan of zeer langdurig worden, zonder positief resultaat, door onjuiste verwachtingen en onduidelijkheden over verantwoordelijkheden. Wie is verantwoordelijk voor wat in therapie? Het is zaak om dat als therapeut en cliënt helder te hebben voor een optimaal therapieproces.

Hoe zwaar en moeilijk het soms ook valt, we kunnen uiteindelijk alleen maar ons eigen leven leiden. Je kunt niet het leven van een ander leiden. Ik zie veel mensen dat wel proberen, maar ik heb nog nooit iemand gezien die daar echt gelukkig van werd. Proberen het leven van een ander te leiden, is uiteindelijk vechten tegen jezelf. En vechten tegen jezelf is een gevecht dat je zelf alleen maar kunt verliezen. Je bent in het leven niet verantwoordelijk voor de kaarten die je zijn toebedeeld, maar je bent wel verantwoordelijk voor hoe je daar vervolgens mee speelt. Het leven is wat je ervan maakt. Ik wil daarmee absoluut niet zeggen dat het makkelijk is, zeer zeker niet, maar ik heb nog nooit iemand werkelijk zien floreren vanuit het slachtofferschap. Ik heb daarentegen wel vele mensen zien opbloeien ondanks soms grote uitdagingen, heftige omstandigheden en zaken waar ze geen invloed op hadden. Dit betreft mensen die de moed hebben om zich ondanks alles enkel te richten op datgene waar ze wel invloed op hebben en al het overige moedig proberen te aanvaarden. Je bent niet verantwoordelijk voor de zaken waar je geen invloed op hebt, maar je bent wel verantwoordelijk voor hoe jij daar vervolgens mee omgaat. Het boek De keuze van Edith Eva Eger (2017) is daar een indrukwekkend voorbeeld van .

We hebben geen controle over wat andere mensen doen en zijn daar dus ook niet verantwoordelijk voor. Jezelf verantwoordelijk maken voor wat een ander wel of niet doet, wel of niet denkt (over jou), is het recept voor verstoorde processen en gedoe over wie er aan welke touwtjes trekt. Een therapie waarbij de cliënt de therapeut volledig verantwoordelijk houdt voor zijn of haar veranderingen, zal onvermijdelijk in een grote teleurstelling eindigen, waarvoor de cliënt de therapeut dan natuurlijk ook weer verantwoordelijk zal houden. Yalom (1980) stelt terecht dat voor cliënten die pertinent de verantwoordelijkheid voor hun veranderingen en leven niet accepteren, eigenlijk geen echte therapie mogelijk is (Leestip: Responsibility (hfst 6) in Existential Psychotherapy van Irvin Yalom, 1980).

Een therapeut heeft de verantwoordelijkheid om een zo goed mogelijke therapeut te zijn, waarbij wetenschappelijke studies steeds duidelijker laten zien wat de kenmerken van een goede therapeut zijn (Castonguay & Hill, 2017). Wat de cliënt vervolgens wel of niet doet met hetgeen in de therapie aan de orde komt, is natuurlijk de verantwoordelijkheid van de cliënt. Een therapeut is dus ook niet verantwoordelijk voor de uitkomst van therapie. Ieder heeft de verantwoordelijkheid voor zijn eigen (levens)taken, wat natuurlijk niet wegneemt dat je iemand niet kan proberen te helpen. Helpen is alleen iets anders dan proberen iets voor iemand op te lossen of iemand proberen te veranderen. Daarbij moeten we het eigenlijk maar beter niet meer hebben over psychologische interventies, want dat suggereert dat de therapeut intervenieert, oftewel tussenbeide komt of ingrijpt. Dat plaatst de therapeut in machtsverhoudingen boven de cliënt met al het mogelijke gedoe van dien (oa weerstand, machteloosheid, eindeloze behandelingen, teleurstellingen en frustratie bij beiden). Je kunt als therapeut de mooiste evidence based technieken en methoden hanteren, maar die hebben alleen maar nut voor zover de cliënt er iets mee kan en doet. Je kunt een paard naar het water leiden, maar je kunt het niet doen drinken.

In de loop van de jaren wordt mij ook steeds duidelijker dat in therapie ik niet de held ben die mensen weet te redden of te transformeren, maar dat mijn cliënten de echte helden zijn in hun veranderingsprocessen (Leestip: The heroic client van Duncan et al, 2004). Wetenschappelijk onderzoek laat ook zien dat cliëntfactoren tot de sterkste voorspellers van therapieresultaat behoren (Cooper, 2008). Het is de cliënt die therapie laat werken. Zonder cliënt blijft er weinig over van het hele therapiegebeuren, maar omgekeerd zijn er vele mensen die hun leven weten te veranderen zonder professionele hulp. Mensen kunnen veranderen en er zijn vele indrukwekkende verslagen geschreven van mensen die onder de meest moeilijke omstandigheden er toch het beste van wisten te maken. Mijn rol is veel meer om samen met mensen nieuwe perspectieven en mogelijkheden aan te boren. Om te kijken wat er in de weg zit om je eigen waarden en je eigen waarom te volgen. En vooral om mensen aan te moedigen het erop te wagen en stappen te gaan zetten. Ik heb vele cliënten tot doorbraken en veranderingen zien komen doordat ze de verantwoordelijkheid weer op zich namen en hun aandacht begonnen te richten op de processen waar ze in het hier-en-nu wel invloed op hadden en daar keuzes en stappen in begonnen te nemen.

Als therapeut kun je hierbij leiden door het goede voorbeeld te geven.  Wees je bewust van ieders taken en verantwoordelijkheden, zodat je de ander niet in de weg gaat zitten. Ik zie hierin nog veel leer- en verbetermogelijkheden voor mezelf, waar ik zelf aan wil gaan werken. Ik ben benieuwd naar feedback en ervaringen van anderen hieromtrent.

Referenties

Castonguay, L.G., & Hill, C.E. (2017). How and why are some therapists better than others?: understanding therapist effects. American Psychological Association.

Cooper, M. (2008). Essential research findings in counseling and psychotherapy. London: Sage publications.

Duncan, B.L., Miller, S.D., & Sparks, J.A. (2004). The heroic client: a revolutionary way to improve effectiveness through client-directed, outcome-informed therapy. John Wiley & Sons.

Eger, E.E. (2017). De keuze. Leven in vrijheid. Amsterdam: Bruna uitgevers.

Kishimi, I., & Koga, F. (2018). The courage to be disliked. Atria Books.

Salzgeber, J. (2019). The little book of stoicism. Timeless wisdom to gain resilience, confidence, and calmness. Jonas Salzgeber.

Skovholt, T.M., & Trotter-Mathison, M. (2016). The resilient practitioner. Burnout and compassion fatigue prevention and self-care strategies for the helping professions (3rd edition). New York: Routledge.

Yalom, I.D. (1980). Existential psychotherapy. Ingram publishers US.